Zrozumienie, na czym polega spektrum autyzmu ma ogromne znaczenie dla rodziców, pedagogów i społeczeństwa. W obliczu najnowszych danych, wedle których u 1 na 31 dzieci obecnie diagnozuje się spektrum autyzmu, świadomość i wiedza na temat zaburzeń neurorozwojowych nigdy nie była bardziej potrzebna. Poniższy przewodnik pomoże zrozumieć, co oznacza spektrum autyzmu, jak autyzm przejawia się u różnych osób oraz czemu wczesne rozpoznanie i wsparcie mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju dziecka.
Definicja spektrum autyzmu
Określenie spektrum autyzmu odnosi się do zaburzeń neurorozwojowych cechujących się nietypowym rozwojem komunikacji i interakcji społecznych oraz występowaniem ograniczonych zainteresowań i powtarzalnych zachowań. W klasyfikacjach medycznych DSM-5 i ICD-11 połączono autyzm, zespół Aspergera oraz PDD-NOS w jedną kategorię: zaburzenie ze spektrum autyzmu (ASD). Stanowi to wyraz obecnego stanu wiedzy, zgodnie z którym autyzm stanowi kontinuum, a nie odrębne jednostki diagnostyczne. Pojęcie „spektrum” podkreśla, że autyzm w bardzo różny sposób wpływa na funkcjonowanie osób. Niektóre osoby ze spektrum autyzmu niezależnie funkcjonują, zakładają rodziny i cieszą się karierą zawodową, inne zaś wymagają znaczącego, codziennego wsparcia.
Cechy charakterystyczne spektrum autyzmu
Podstawowe cechy spektrum autyzmu przejawiają się w dwóch głównych obszarach:
Komunikacja i interakcje społeczne:
Zachowania powtarzalne:
Cechy te różnią się nasileniem i prezentacją. Niektóre osoby odznaczają się widocznymi uzdolnieniami w jednych obszarach, przeżywając trudności w innych.
Różnice w zachowaniach i komunikacji
Spektrum autyzmu wpływa w bardzo różny sposób na komunikowanie się i interakcje społeczne. Niektóre osoby nie komunikują się słownie lub mają ograniczone możliwości w tym zakresie, zaś inne wykorzystują rozbudowane słownictwo, ale społeczne i pragmatyczne aspekty rozmowy są dla nich wyzwaniem. Do często występujących różnic należą:
Mowa i komunikacja:
Interakcje społeczne:
Zrozumienie tych różnic pomaga stworzyć bardziej przyjazne środowisko, w którym osoby z autyzmem mogą się odnaleźć w zgodzie ze swoimi mocnymi stronami i potrzebami.
Diagnoza autyzmu
W celu uzyskania diagnozy spektrum autyzmu, osoba musi spełniać kryteria: ograniczeń rozwoju społeczno-emocjonalnego (m.in. w obszarach wzajemności społecznej, inicjowania i podtrzymywania kontaktu, naprzemiennego dialogu, wykorzystania komunikacji niewerbalnej) oraz występowania atypowych zainteresowań lub powtarzalnych zachowań..
Proces diagnostyczny obejmuje zazwyczaj następujące elementy:
Wczesne wykrycie autyzmu
Wczesne postawienie diagnozy i intensywne wsparcie rozwoju według badań ma pozytywny długofalowy wpływ na rozwój umiejętności dziecka i zmniejszenie trudności obserwowanych podczas diagnozy. Spektrum autyzmu można zdiagnozować już u dzieci poniżej 2 roku życia.
Obecne systemy klasyfikacji diagnostycznej uznają autyzm za spektrum trudności o różnym poziomie potrzeby wsparcia, a nie za odrębne zaburzenia. Podejście takie lepiej odzwierciedla stopniowane oddziaływanie autyzmu na funkcjonowanie poszczególnych osób.
Wsparcie i terapia dla osób w spektrum autyzmu
Efektywne wsparcie dzieci i dorosłych z diagnozą spektrum autyzmu wiąże się z przyjęciem wielodyscyplinarnymi strategiami terapii, obejmującymi wszystkie sfery rozwojowe. Kluczowe obszary odnoszą się do rozwoju komunikacji i umiejętności społecznych, ale wsparcie powinno obejmować także sferę rozwoju poznawczego, emocjonalnego i ruchowego.
Wsparcie dla dziecka i rodziny
W polskim systemie wsparcie rozwojowe dla najmłodszych prowadzone jest w ośrodkach wczesnej interwencji, a intensywną terapię w przedszkolu terapeutycznym lub integracyjnym może rozpocząć już 2,5-letnie dziecko.
Im wcześniej postawi się diagnozę, tym wcześniej dziecko rozpocznie terapię. Wielka plastyczność mózgu dziecka i szybka nauka umiejętności w tym wieku zwiększają szansę jak najpełniejszego rozwoju potencjału dziecka.
Podsumowując:
Jeśli chodzi o wczesną identyfikację i wsparcie, kluczową rolę odgrywają instytucje edukacyjne, w tym żłobki i przedszkola. Nauczyciele i opiekunowie przeszkoleni z zakresu rozpoznawania wczesnych oznak autyzmu mogą pomóc rodzinom w uzyskaniu dostępu do odpowiednich zasobów i interwencji. Programy przesiewów prowadzone są też przez instytucje medyczne, ale to zespoły psychologiczno-pedagogiczne spędzają najwięcej czasu z dziećmi i mogą zaobserwować nietypowy przebieg ich reakcji rówieśniczych.
Dzięki poznaniu profilu rozwoju dziecka i udzieleniu odpowiedniego wsparcia jesteśmy w stanie zadbać o to, by osoby z autyzmem miały możliwość wniesienia do społeczeństwa swojego unikalnego spojrzenia.
