„Autyzm, neuroróżnorodność i zdolności”
Autyzm i szerzej – neuroróżnorodność – stanowią obszary intensywnych badań współczesnej neuropsychologii. Badacze starają się zrozumieć nie tylko wyzwania, ale także profile zdolności poznawczych w autyzmie. Co wiemy o neurologicznym podłożu tych zdolności i jak ta wiedza może wpłynąć na edukację osób neuroróżnorodnych?
Podwyższona wrażliwość sensoryczna jako atut
Osoby z autyzmem często przejawiają wzmożoną wrażliwość sensoryczną. Badania sugerują, że odczuwanie większej liczby bodźców może stanowić biologiczną podstawę zdolności do systematyzowania – logicznego myślenia o systemach i zależnościach przyczynowo-skutkowych. Systematyzowanie (systemizing), określane też jako myślenie paradygmatyczne (logiczne, naukowe) stanowi podstawę rozumienia zależności między różnymi aspektami danych czerpanych z doświadczenia lub wiedzy z dowolnej dyscypliny.
Naukowcy, jak Baron-Cohen i Lombardo (2017), zauważają, że wzmocnione wczesne przetwarzanie sensoryczne może prowadzić do większej ilości danych wejściowych lub silniejszego ukierunkowania uwagi na szczegóły. To trochę jak posiadanie mikroskopu zamiast standardowych okularów – osoby z autyzmem często widzą detale niedostrzegalne dla innych, co może być zarówno wyzwaniem, jak i unikalną zdolnością.
Mechanizmy neurologiczne wspierające zdolność systematyzacji
Zdolność systematyzacji opiera się wielu mechanizmach neuronalnych, takich jak:
·Wzmocnione przetwarzanie sensoryczne – obszary mózgu odpowiedzialne za funkcje sensoryczne i percepcyjne są bardziej aktywne, co prowadzi do większej liczby danych percepcyjnych (Mottron i współpracownicy, 2013).
·Zmiany w uwadze i jej modulacji – uwaga osób z autyzmem jest często nasilona i selektywna – charakteryzuje się wyostrzonym gradientem uwagi przestrzennej, co sprzyja dostrzeganiu najmniejszych szczegółów (Robertson i Baron-Cohen, 2017).
·Aktywacja sieci rozumowania i uczenia się reguł – ośrodki rozumowania dedukcyjnego w czołowo-ciemieniowych obszarach mózgu wykazują charakterystyczne wzorce aktywacji (Badre i współpracownicy, 2010).
·Układ nagrody wzmacniający dążenie do systematyzacji – struktury prążkowia i ich połączenia z korą mózgową, są zaangażowane w napędzanie pragnienia zrozumienia systemów poprzez aktywizację systemu dopaminergicznego (Haber i Knutson, 2010).
·;Sieci przetwarzania matematycznego – bruzda śródciemieniowa (intraparietal sulcus, IPS) i okoliczne struktury, kluczowe dla reprezentacji liczbowych i obliczeń, mogą inaczej rozwinąć się u osób neuroróżnorodnych, co tłumaczy większe nasilenie cech autyzmu wśród osób pracujących w obszarze nauk ścisłych i techniki (Greenberg i współpracownicy, 2018).
Test figur zamaskowanych – okno na specyficzne umiejętności
Jednym z fascynujących narzędzi badawczych jest Test figur zamaskowanych (Embedded Figures Test, EFT), w którym osoba musi zlokalizować prostą figurę ukrytą w bardziej złożonym obrazie. Badania konsekwentnie pokazują, że osoby z autyzmem często osiągają w nim lepsze wyniki. Co ciekawe, podczas wykonywania tego zadania, osoby z autyzmem wykazują generalnie zredukowaną aktywację obszarów korowych w porównaniu do grupy kontrolnej – co wskazuje na wyższą efektywność neuronalną w tego typu zadaniach (Lee i współpracownicy, 2007). Ich mózgi po prostu „widzą” te wzorce szybciej i precyzyjniej.
Praktyczne zastosowania tej wiedzy
Zrozumienie neurologicznych podstaw zdolności osób z autyzmem ma ogromne znaczenie dla terapii, edukacji i ogólnego wspierania rozwoju. Podejścia oparte na dowodach wykorzystujące naturalne predyspozycje, mogą być skuteczniejsze niż te, które je pomijają.
Badania neurologicznych podstaw autyzmu i neuroróżnorodności wskazują, że indywidualny profil zdolności związany z cechami autyzmu może być atutem w wielu zawodach. Odkrycia te pokazują, że neuroróżnorodność może wnosić unikalne perspektywy i umiejętności cenne w różnych dziedzinach życia. Docenienie i wykorzystanie zdolności osób neuroróżnorodnych, przy jednoczesnym wspieraniu ich w trudnościach, stanowi klucz do pełniejszego rozwoju ich potencjału.
Bibliografia:
Badre D., Kayser A., D’Esposito M. (2010). Kora czołowa i odkrywanie abstrakcyjnych reguł działania (Frontal cortex and the discovery of abstract action rules). Neuron. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2864094/
Baron-Cohen S., Lombardo M. (2017). Autyzm i talent: poznawcze i neuronalne podstawy systemizacji (Autism and talent: the cognitive and neural basis of systemizing). Dialogues in Clinical Neuroscience. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5789213/
Greenberg D., Warrier, V., Allison, C., Baron-Cohen, S. (2018). Testowanie teorii empatyzowania–systematyzowania i teorii skrajnie męskiego mózgu w autyzmie na próbie pół miliona osób (Testing the empathizing–systemizing theory of sex differences and the extreme male brain theory of autism in half a million people). Proceedings of the National Academy of Sciences.https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1811032115
Haber S., Knutson B. (2010).Obwód nagrody: łączenie anatomii naczelnych i obrazowania u ludzi (The reward circuit: linking primate anatomy and human imaging).;Neuropsychopharmacology.https://www.nature.com/articles/npp2009129
Lee P., Foss-Feig J., Henderson J. i in. (2007). Atypowe podłoże neuronalne wykonania Testu figur zamaskowanych u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (Atypical neural substrates of Embedded Figures Task performance in children with autism spectrum disorder). Neuroimage.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17707658/
Mottron L., Bouvet L., Bonnel A. i in. (2013). Precyzyjne odwzorowanie strukturalne w rozwoju wyjątkowych zdolności w autystyzmie (Veridical mapping in the development of exceptional autistic abilities). Neuroscience & Biobehavioral Reviews.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23085003/
Robertson C., Baron-Cohen S. (2017). Percepcja sensoryczna w autyzmie (Sensory perception in autism). Nature Reviews Neuroscience.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28951611/
